برای مانیتور کردن میزان استفاده از CPU و RAM و همین‌طور شبکه و هارددیسک یا SSD در ویندوز، راه‌های مختلفی وجود دارد. اگر نمی‌خواهید اپ اضافی نصب کنید، ابزار Task Manager ویندوز، یکی از بهترین روش‌های مانیتورینگ است اما می‌توانید با اجرا کردن یک اپ بسیار کم‌حجم و سبک، اعدادی مثل درصد استفاده از پردازنده، سرعت خواندن و نوشتن روی دیسک، سرعت دانلود و آپلود شبکه و همین‌طور میزان رم پر شده را در گوشه‌ی تسک‌بار ببینید.

منوی راست‌کلیک روی فایل و فولدرها در ویندوز، کاربرد فراوانی دارد اما شاید همه‌ی گزینه‌های موردنیاز شما در آن چیده نشده باشد! خوشبختانه با استفاده از برنامه‌های رایگان نظیر می‌توانید ExplorerGenie منوی راست‌کلیک را ویرایش کنید و گزینه‌های مفید نظیر کپی کردن مسیر فایل، اجرا کردن cmd در فولدر فعلی، اجرا کردن PowerShell در مسیر فعلی و موارد دیگر در آن اضافه کنید.

برای یادداشت نوشتن در ویندوز، نرم‌افزارهای بسیار زیادی وجود دارد. نرم‌افزار رایگان و کم‌حجم Perpetual Notes با پشتیبانی از فرمت‌های مختلف فایل‌های متنی و قابلیت مارک‌آپ و حتی پشتیبانی از فرمت RTF و HTML، یکی از بهترین گزینه‌هاست. این نرم‌افزار یادداشت‌های قبلی را در ستون کناری نمایش می‌دهد و قابلیت جستجو کردن در یادداشت‌ها نیز پیش‌بینی شده است.

محدود کردن مصرف اینترنت در ویندوز، با تغییر دادن تنظیمات برخی نرم‌افزارهای مهم امکان‌پذیر است اما برای کنترلی بهتر و کامل‌تر، می‌بایست از نرم‌افزارهای فایروال یا نرم‌افزارهایی نظیر NetLimiter استفاده کنید که کارشان مانیتورینگ ترافیک شبکه و اینترنت و محدودسازی است.

برای خاموش کردن، اسلیپ یا هایبرنیت کردن و همین‌طور قفل کردن سیستم ویندوزی در زمان دلخواه، برنامه‌های زیادی وجود دارد. نرم‌افزار WinExit یکی از بهترین گزینه‌هاست چرا که رایگان، سبک و کم‌حجم است و رابط کاربری بسیار ساده‌ای دارد. در واقع اگر به دنبال امکانات پیچیده نیستید و می‌خواهید برنامه‌ای پرتابل روی فلش‌درایو USB داشته باشید و هر در سیستمی که استفاده می‌کنید، فرآیندی نظیر خروج از اکانت ویندوز یا خاموش کردن سیستم را زمان‌بندی کنید، WinExit گزینه‌ی خوب و کاملی است.

شاید شما هم برای کم و زیاد کردن روشنایی مانیتور، با دکمه‌های آن کار می‌کنید و شاید هم از اسلایدر تنظیمات روشنایی در Action Center ویندوز ۱۰ استفاده می‌کنید. اما برای تغییر دادن روشنایی تلویزیون یا مانیتوری که از طریق کابل HDMI به سیستم ویندوزی متصل شده، اپ‌های جانبی مختلفی وجود دارد. می‌توانید بدون دست زدن به کنترل تلویزیون یا دکمه‌های مانیتور، روشنایی را کم و زیاد کنید. می‌توانید از نرم‌افزار کم‌حجم و رایگان F.Lux برای این کار استفاده کنید.

برای انجام دادن سریع کارهایی نظیر تغییر اندازه‌ی عکس، کپی کردن حجم فایل یا مسیر فایل، نمایش سریع فایل‌های مخفی، نمایش سریع پسوند فایل‌ها، ریفرش کردن آیکون‌ها و نصب و حذف کردن فونت، می‌توانید از نرم‌افزار Shell Tools استفاده کنید. این ابزار رایگان، گزینه‌هایی را در منوی راست‌کلیک استفاده می‌کند تا با سرعت بالاتری برخی امور تکراری را انجام دهید.

ویندوز سیستم عاملی است که نرم‌افزارها را در پنجره‌های مختلف نمایش می‌دهد. برای تمرکز بیشتر بر کارهای روزانه، می‌توانید کاری کنید که پنجره‌های باز به جز پنجره‌ای که در حال حاضر فعال است و روی آن کار می‌کنید، کم‌رنگ و تیره شود. برای این کار در خود ویندوز تنظیماتی وجود ندارد اما نرم‌افزار سبک و کم‌حجم Ghoster این امکان را فراهم می‌کند.

کارت گرافیک‌های امروزی قابلیت‌های زیاد و متنوعی دارند و وقتی صحبت از مشخصات می‌شود، موضوع به سادگی بیان کردن مقدار VRAM یا رم ویدیویی کارت گرافیک نیست. قدرت پردازشی هسته‌ی کارت گرافیک که بر حسب گیگافلاپس یا ترافلاپس بیان می‌شود، موضوع مهم‌تری است اما حتی این مورد خاص هم بیانگر تمام قابلیت‌های کارت گرافیک نیست. اپلیکیشن سبک و بسیار کم‌حجم GPU Shark یکی از نرم‌افزارهایی است که برای بررسی تمام توانمندی‌های پردازنده‌ی گرافیکی طراحی شده است.

اپلیکیشن رایگان و متن باز PowerToys یکی از اپ‌های قدیمی است که مایکروسافت توسعه داده است. البته در حال حاضر تیم دیگری روی این اپ کار می‌کند و با ویندوز ۱۰ سازگاری کامل دارد. از امکانات PowerToys می‌توان به ابزار تغییر نام پیشرفته‌ی فایل‌ها به صورت گروهی، ابزار جستجوی پیشرفته که همیشه در دسترس است، قابلیت تغییر اندازه‌ی عکس با راست‌کلیک کردن روی فایل، امکان تعریف کردن شورت‌کات‌های کاربردی کیبورد و تغییر دادن کارکرد کلیدها و تقسیم فضای دستاپ به چند بخش اشاره کرد.

پاکسازی کامل بازی‌ها در ویندوز، نیاز به بررسی کردن فولدرهای مختلف و شناسایی فایل‌های موقت، فایل‌های سیو بازی فایل‌های گزارش، فایل‌های کش و اسکرین‌شات‌ها و غیره دارد. اگر از افرادی هستید که بازی‌های زیادی نصب می‌کنند و پس از تکمیل کردن بازی، برای آزاد کردن فضای HDD یا SSD سیستم، بازی را حذف می‌کنند، بهتر است راهکاری برای پاکسازی کامل بازی‌ها داشته باشید.

چک کردن دمای پردازنده‌ی اصلی یا همان CPU در هر سیستمی ضروری است. شاید یکی یا چند فن خراب شده باشد و پردازنده با دمای بالا کار کند و پس از مدتی خراب شود! ممکن است منافذ خروجی هوا مسدود شده باشد و ممکن است گرد و خاک زیاد، مانع انتقال حرارت بهینه شده باشد.

منوی راست‌کلیک روی فایل‌ها در ویندوز ۱۰، بسیار پرکاربرد است و به خصوص گزینه‌ی Open With که به کمک آن انتخاب می‌کنید که فایل توسط چه برنامه‌ای باز شود. البته نام همه‌ی نرم‌افزارها در منوی Open With دیده نمی‌شود، به خصوص برنامه‌های پرتابل که بدون نصب کردن اجرا می‌شوند. می‌توانید به کمک Open with++ که یک اپلیکیشن بسیار کم‌حجم، رایگان و متن باز است، منوی Open With را سفارشی کنید و هر گزینه‌ای که صلاح می‌دانید در آن اضافه کنید.

یکی از کمیت‌های مرتبط با اینترنت که کیفیت آن را تعیین می‌کند، مسأله‌ی تأخیر است. منظور از پینگ یا پینگ تایم، مدت زمانی است که بسته‌ی داده از دیوایس کاربر به سرور سایت یا سرویس آنلاین فرستاده می‌شود و برمی‌گردد. در ویندوز با دستور ping می‌توانید تأخیر در دسترسی به سایت‌های مختلف را بررسی کنید. اما برای مانیتورینگ و در واقع همیشه چک کردن وضعیت پینگ، می‌توانید از اپلیکیشن PingoMeter استفاده کنید.

 نرم‌افزار Inkscape یکی از نرم‌افزارهای متن‌باز، سبک و رایگان برای طراحی گرافیک برداری نظیر لوگو، آیکون، بنر است. این نرم‌افزار از فرمت‌های مختلف فایل‌های وکتور نظیر SVG و EPS و غیره پشتیبانی می‌کند. به علاوه می‌توانید فایل‌های JPG و PNG را به خطوط و منحنی تبدیل کنید. پلاگین‌های رایگان زیادی برای Inkscape منتشر شده است و حتی می‌توانید پس از نوشتن متن یا ترسیم شکل‌ها و منحنی‌ها، G-code برای ماشین‌های CNC تهیه کنید و حکاکی روی پلاستیک، چوب و غیره را انجام دهید.

برای ماونت کردن فایل‌‌های ISO که در حقیقت ایمیج DVD‌ یا CD محسوب می‌شوند، در ویندوز ۱۰ نرم‌افزار جانبی لازم نیست اما در ویندوزهای قدیمی نظیر ویندوز XP‌ به نرم‌افزاری نیاز دارید که یک درایو مجازی ایجاد کند و بتوانید فایل‌هایی مثل ISO را ماونت کنید. نرم‌افزار رایگان و بسیار سبک WinCDEmu یکی از بهترین نرم‌افزارهای برای این مهم است. این نرم‌افزار از فرمت‌های دیگر ایمیج دیسک نظیر BIN و IMG نیز پشتیبانی می‌کند.

زمانی که می‌خواهید کامپیوتر یا لپ‌تاپ که روی آن فایل‌های شخصی یا کاری مهم و حیاتی ذخیره شده را بفروشید، اگر فایل‌ها را به روش معمول دیلیت کنید و حتی اگر پارتیشن‌ها را فرمت کنید، آثار فایل‌ها باقی می‌ماند و تعداد زیادی از فایل‌ها قابل بازیابی خواهد بود. برای پاکسازی کامل می‌بایست از نرم‌افزارهایی مثل دیسک بوت‌ابل DBAN استفاده کنید. توصیه می‌کنیم که نسخه‌ی رایگان این دیسک بوت‌ابل را دانلود کرده و روی CD خام رایت کرده و بوت کنید. می‌توانید از فلش‌درایو USB نیز برای بوت کردن آن استفاده کنید.

یکی از نرم‌افزارهای تخصصی برای صدابرداری و ویرایش صدا و موسیقی و همین‌طور تدوین و آهنگسازی، نرم‌افزار Audacity است. این نرم‌افزار رایگان و کم‌حجم و همین‌طور سبک، برای ویندوز و توزیعات مختلف لینوکس و همین‌طور مک‌او‌اس طراحی شده و اگر استفاده از آن را یاد بگیرید می‌توانید در هر کامپیوتری به راحتی صدای خواننده و موسیقی ضبط کرده و ویرایش و میکس کنید. تعداد زیادی فیلتر و افکت صوتی در این نرم‌افزار موجود است. حتی می‌توانید برای ساخت موسیقی دیجیتال از نمونه صداهایی که در آن پیش‌بینی شده استفاده کنید. قابلیت نصب کردن پلاگین برای توسعه‌ی امکانات نرم‌افزار Audacity نیز وجود دارد.

پاکسازی سطل زباله در ویندوز یکی از روش‌های خالی کردن هارددیسک و SSD است. این موضوع به خصوص در مورد هارددیسک‌هایی که حجم کمی دارند و SSDها مهم‌تر است. به علاوه ممکن است فایل‌های مهم و شخصی زیادی روی سیستم داشته باشید و بخواهید همواره به صورت خودکار فایل‌های حذف شده از سطل زباله نیز پاکسازی شود.

در حال حاضر بسیاری از پلیرهای ویدیو، ستاپ‌باکس‌ها، تلویزیون‌های هوشمند و همین‌طور بسیاری از اپ‌های ویدیوپلیر، از فایل‌های MKV پشتیبانی می‌کنند. برای ویرایش ساده‌ی فایل‌های MKV و اضافه کردن چند صدا نظیر صدای دوبله فارسی و چندین زیرنویس با زبان‌های مختلف می‌توانید از نرم‌افزار MKVToolNix استفاده کنید. این نرم‌افزار کاملاً رایگان است و امکانات متعددی برای تغییر دادن محتویات فایل MKV در اختیار شما می‌گذارد. حتی می‌توانید زیرنویس یا صدا و یا ویدیوهای وجود در یک فایل را استخراج کنید.

استارت منو یا منوی استارت یکی از مهم‌ترین بخش‌های ویندوز است. مایکروسافت این منو را در گذر زمان چندین بار متحول کرده و تلاش کرده که کاربردی‌تر و زیباتر شود و در عین حال امکانات آن بیشتر شود. در ویندوز ۱۰ کاربر می‌تواند آیکون اپ‌ها را به شکل مربع کوچک یا بزرگ در این منو بچیند. قابلیت ایجاد فولدر و گروه نیز وجود دارد. اگر به دنبال زیباسازی منوی استارت هستید، می‌توانید از اپ‌هایی مثل Better StartMenu Helper استفاده کنید.

برای چک کردن پیام‌ها در پیام‌رسان WhatsApp، علاوه بر اپلیکیشن موبایل آن می‌توان از نسخه تحت وب واتس‌اپ در ویندوز استفاده کرد. اگر چند حساب کاربری مختلف با چند شماره تلفن ساخته باشید هم می‌توانید پیام‌های همه‌ی حساب‌های کاربری را در ویندوز چک کنید. روش‌های مختلفی برای این مهم وجود دارد، مثل استفاده از چند مرورگر برای ورود به اکانت‌های مختلف. یک روش دیگر استفاده از برخی نرم‌افزارها نظیر اپلیکیشن رایگان و متن باز Altus است.

یکی از اپلیکیشن‌های بسیار کم‌حجم و رایگان برای چک کردن وضعیت دقیق باتری در ویندوز، BatteryInfoView نام دارد که همچون اغلب نرم‌افزارهای شرکت Nirsoft به صورت پرتابل قابل اجرا است. کاربرد این نرم‌افزار در مواقعی است که می‌خواهید میزان شارژ باتری و وضعیت تغییرات آن را بررسی کنید چرا که ممکن است مشکلات لپ‌تاپ ویندوزی به باتری و مدار شارژ باتری مربوط باشد.

نرم‌افزار BatteryMon یکی از برنامه‌های رایگان برای مانیتور کردن شارژ باقیمانده و سرعت مصرف شارژ باتری است. با این نرم‌افزار می‌توانید اطلاعات دقیق باتری لپ‌تاپ را چک کنید و حتی سرعت خالی شدن شارژ باتری را مانیتور کنید. ممکن است برخی عیوب لپ‌تاپ ویندوزی به باتری و مدار شارژ باتری مربوط باشد که با کمک این نرم‌افزار ریشه‌یابی می‌شود.